ONA
ON
Nadwaga i otyłość w ostatnich latach staje się problemem cywilizacyjnym. Zmiana trybu życia na coraz bardziej leniwy powoduje, że tyjemy. Ignorujemy prawidłowe nawyki żywieniowe i regularną aktywność fizyczną. A przecież otyłość to nie tylko problem estetyczny, ale przede wszystkim medyczny. Jest przyczyną wielu poważnych chorób, nękających coraz szersze kręgi społeczeństwa.
Aby w pełni zrozumieć problem otyłości i nadwagi, niezbędne jest zdefiniowanie tych pojęć. W obu przypadkach dochodzi do nadmiernego nagromadzenia tkanki tłuszczowej, której organizm nie jest w stanie przetworzyć. Otyłość, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), definiowana jest jako nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia. Jest ona zaliczana do chorób przewlekłych, pogarszających komfort życia, których konsekwencją jest niepełnosprawność i wzrost ryzyka przedwczesnego zgonu.
Do określenia otyłości oraz jej stopni używa się specjalnych wskaźników wzrostowo-wagowych, spośród których najpopularniejszym jest wskaźnik BMI – Body Mass Index. Jest on obliczany na podstawie prostego wzoru:
W zależności od otrzymanego wyniku, jesteśmy w stanie określić, czy mamy do czynienia z niedowagą, prawidłową masą ciała, nadwagą czy otyłością. U osób dorosłych, wynik między 18,5 kg/m2 a 25,0 kg/m2 uważa się za prawidłowy. Wartości przekraczające 25,0 kg/m2 charakteryzują nadwagę, a 30 kg/m2 – otyłość..
Określenie otyłości u dzieci i młodzieży jest sprawą bardziej skomplikowaną ze względu na dużą dynamikę zmian rozwoju tkanki tłuszczowej u dorastającego dziecka. Oceniając stopnie nadwagi i otyłości u dzieci należy brać pod uwagę nie tylko wagę i wzrost. Dodatkowo należy uwzględnić dotychczasowy przebieg dorastania, okres dojrzewania oraz płeć i wynikającą z niej różnicę w budowie i dystrybucji tkanki tłuszczowej. Warto posługiwać się układami odniesienia, które uwzględniają wiek kalendarzowy dziecka oraz powyższe elementy. W Polsce do tego celu służą tablice centylowe BMI, odrębne dla każdej płci.
Jabłko czy gruszka?
Poza ilością tkanki tłuszczowej w organizmie, ważny jest również sposób jej dystrybucji, czyli rozmieszczenia w określonych partiach ciała. Zwrócono uwagę, że rozwój chorób cywilizacyjnych przebiegających z otyłością, związany jest w znacznej mierze z otyłością brzuszną – androidalną, nazywaną przez niektórych otyłością typu „jabłko”. Innym rodzajem dystrybucji tkanki tłuszczowej jest typ gynoidalny – pośladkowo-udowy rozkład tłuszczu, często nazywany rozkładem typu „gruszka”. Jest on często spotykany u kobiet. Nie jest on jednak związany w tak znacznym stopniu z rozwojem chorób współtowarzyszących otyłości, jak otyłość typu androidalnego. O otyłości brzusznej mówimy gdy obwód talii, niezależnie od wzrostu czy obwodu bioder, wynosi ≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn.
Innym wskaźnikiem służącym do oceny nadwagi i otyłości jest wskaźnik WHR (waist to hip ratio). Określa on stosunek obwodu bioder i obwodu pasa. Jest wskaźnikiem rozmieszczenia tkanki tłuszczowej i wyznacznikiem określającym typ otyłości. Otyłość brzuszną można rozpoznać, gdy WHR jest większy niż 0,8 u kobiet oraz 1,0 u mężczyzn.
Fakty mówią!
Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia otyłość osiągnęła w Europie skalę epidemii. W ciągu dwudziestu lat częstość występowania otyłości potroiła się, a problem ten będzie narastał. Szacuje się, że liczba ludzi z nadwagą i otyłością na świecie przekracza 2,1 miliarda. W Polsce otyłość stwierdzono u ponad 20% kobiet i mężczyzn między 20. a 74. rokiem życia. Otyłość jest także coraz częstszym problemem u dzieci. W Polsce średnio co druga osoba ma nadwagę, a odsetek otyłych dzieci jest największy wśród krajów europejskich, stanowiąc najpowszechniejszy problem zdrowotny wieku dziecięcego. Taki globalny charakter otyłości pozwala określić ją mianem choroby cywilizacyjnej.
Dlaczego tyjemy?
Uważa się, że za rozwój otyłości odpowiedzialnych jest kilka grup czynników. Główną grupą są tak zwane czynniki środowiskowe. Ich udział w rozwoju otyłości szacowany jest na około 70%. Należą do nich: zła dieta i złe nawyki żywieniowe, mała aktywność fizyczna, stres i zaburzenia emocjonalne, a także czynniki kulturowe i tradycje rodzinne.
W ostatnich dziesięcioleciach nawyki żywieniowe uległy znacznym zmianom. Żywność stała się tańsza i bardziej dostępna, niż miało to miejsce w połowie XX wieku. Średnie dzienne zapotrzebowanie kaloryczne nie skutkujące wzrostem masy ciała u osób prowadzących umiarkowanie aktywny tryb życia wynosi dla kobiet około 2000 kcal, a dla mężczyzn około 2500 kcal. Przyswajanie większej ilości kilokalorii skutkuje brakiem możliwości ich metabolizowania, a to prowadzi do wzrostu masy ciała.
Łatwiejsza dostępność do żywności, zwłaszcza tej małowartościowej, pozbawionej substancji odżywczych, stała się jedną z głównych przyczyn rozwoju otyłości w społeczeństwie. Współczesna dieta oparta jest często na produktach ubogoresztkowych, bogatych w tłuszcze, cukry oraz sól. Społeczeństwo zapomina o ważnej roli ryb, owoców, warzyw i produktów zbożowych. Złe nawyki żywieniowe kształtowane są już od najmłodszych lat. Szacuje się że zaledwie 30% chłopców i 37% dziewcząt w wieku 13-15 lat spożywa owoce i warzywa każdego dnia. Z tego względu tak ważnym elementem jest edukacja społeczna nastawiona na odpowiednią dietę oraz promowanie zdrowych nawyków żywieniowych.
Brak aktywności fizycznej jest kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju otyłości. Dla zachowania kondycji i prawidłowego funkcjonowania organizmu niezbędny jest regularny wysiłek fizyczny, a niestety większość z nas o tym zapomina.
Kolejną grupą czynników odpowiedzialnych za rozwój otyłości są czynniki genetyczne. Ich udział w rozwoju otyłości szacuje się na około 30%. Badania naukowe dowodzą, że geny otyłości znajdują się na wszystkich chromosomach za wyjątkiem chromosomu Y. Liczba genów, markerów genetycznych i regionów chromosomalnych związanych z otyłością wynosi u ludzi około 600.
Należy również wspomnieć o innych przyczynach otyłości związanych z przyjmowaniem określonych grup leków. Leki mogące powodować wzrost masy ciała to m. in.: insulina i doustne leki przeciwcukrzycowe, glikokortykosterydy, leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki, a także niektóre leki hipotensyjneβb-adrenolityki i αa-adrenolityki.
Poważne skutki
Jak widać otyłość i nadwaga to nie tylko zaniedbywanie siebie, lecz często także objaw choroby lub jej terapii. Niestety o tym społeczeństwo wydaje się zapominać, marginalizując ludzi otyłych. Otyłość często towarzyszy takim chorobom jak cukrzyca typu 2 czy zaburzenia hormonalne, do których należą niedoczynność przysadki, niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników (PCO) i idące za tym zaburzenia płodności, a także zespoły genetyczne (zespół Turnera, zespół Pradera-Williego, osteodystrofia Albrighta).
Innymi chorobami, które mogą współwystępować z otyłością i nieraz są również jej konsekwencją, są nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca, która nieleczona doprowadza do wystąpienia zawału serca; obturacyjny bezdech senny; choroba zwyrodnieniowa stawów, w której pod wpływem zbyt dużej masy ciała dochodzi do przeciążenia stawów i ich nieodwracalnych zmian degeneracyjnych; żylna choroba zakrzepowo-zatorowa objawiająca się najczęściej rozwojem żylaków kończyn dolnych; zaburzenia miesiączkowania i hirsutyzm u kobiet oraz ginekomastia i zaburzenia libido u mężczyzn. Nie sposób również nie wspomnieć o nowotworach, w których patogenezie otyłość odgrywa istotną rolę. Należą do nich między innymi nowotwory jelita grubego, pęcherzyka żółciowego oraz nowotwory hormonozależne (piersi i endometrium u kobiet oraz gruczołu krokowego u mężczyzn).
Te zależności również pozwalają stwierdzić, że nadwaga i otyłość są bez wątpienia chorobami cywilizacyjnymi stanowiącymi coraz poważniejsze zagrożenie dla współczesnego społeczeństwa.
Źródło: UiM (7)
Jakub Żółciński
lekarz medycyny,
pracownik Szpitala Klinicznego im. prof. W. Orłowskiego
oraz Wojskowego Instytutu Medycyny Lotniczej,
absolwent Warszawskiego Uniwerystetu Medycznego
i studiów podyplomowych w zakresie medycyny estetycznej.
członek POLME.
