Mocne, gęste i zadbane włosy kojarzą się powszechnie ze zdrowiem i witalnością. Ich długość, gęstość, kolor i połysk są źródłem silnych bodźców o znaczeniu społecznym i seksualnym. Dodają nam zarówno urody, jak i pewności siebie. Dlatego dbamy o nie z reguły różnymi sposobami i staramy się, aby stale wyglądały możliwie jak najlepiej.
Z powodu pogorszenia jakości i utraty włosów cierpi obecnie coraz więcej osób. Przyczyn tego stanu może być wiele. Czasami są one banalne i stosunkowo łatwe do wyeliminowania, ale mogą być też poważne i trudne do wyleczenia. Szczegółowa diagnostyka i skuteczne leczenie wypadania włosów jest tematem, który nabiera w medycynie estetycznej coraz większego znaczenia.

Rola i znaczenie włosów

Włosy u ludzi pełnią znacznie mniejszą rolę niż u zwierząt. Chronią nas przede wszystkim przed promieniowaniem słonecznym, zimnem, urazami oraz owadami. Stanowią subtelny narząd czuciowy (dotyk, ruch powietrza). Są także źródłem silnych bodźców o znaczeniu seksualnym, kulturowym, psychologicznym i społecznym.
Niewątpliwą rolą włosów we współczesnym świecie jest ozdoba i dekoracja głowy. Upiększają nas i ułatwiają komunikację międzyludzką, a fryzura często stanowi wyznacznik statusu społecznego.

Budowa włosa

Każdy włos składa się z łodygi i korzenia. Łodyga to martwa część, która wystaje ponad powierzchnię skóry. Korzeń natomiast to niewidoczna, żywa część, która znajduje się w mieszku włosowym, czyli poniżej powierzchni skóry. Zakończony jest on opuszką, którą zwyczajowo nazywamy „cebulką” ze względu na jej kształt. Opuszka włosa znajduje się w tkance podskórnej. Jasne włosy są najcieńsze, a rude najgrubsze. Blondyni i blondynki mają za to na głowie najwięcej włosów, a osoby rude – najmniej. Kolor włosów jest warunkowany przez barwnik – melaninę – który znajduje się w ich warstwie korowej.

Fizjologia włosów

Włosy na głowie rosną przeważnie z prędkością ok. 1 cm na miesiąc. Tempo ich wzrostu zależy od wielu czynników – m.in. od wieku, pory roku, dnia, odżywienia organizmu i właściwości osobniczych. Podcinanie włosów, wbrew obiegowym opiniom, nie ma wpływu na prędkość, z jaką rosną. Dziennie wypada nam z głowy ok. 50-100 włosów, które następnie odrastają. Większa utrata włosów jest zjawiskiem niepokojącym i może prowadzić do ich przerzedzenia lub wyłysienia. Z wiekiem gęstość włosów na głowie zmniejsza się, stają się one coraz cieńsze i mniej wysycone barwnikiem, dlatego siwieją.

Cykl wzrostowy włosów

Mieszek włosowy na głowie jest genetycznie zaprogramowany do produkcji 20-30 włosów w ciągu całego życia osobniczego. Każdy włos rośnie przez kilka lat, a następnie wypada, by na jego miejscu mógł wyrosnąć kolejny. Cykl wzrostowy poszczególnych włosów u ludzi, w przeciwieństwie do zwierząt, nie jest zsynchronizowany, dlatego nie występuje u nas zjawisko linienia. Składa się on z trzech faz – anagenu, katagenu i telogenu i podlega skomplikowanemu systemowi kontroli. Może on być zahamowany lub zaburzony w każdej fazie przez wiele różnych czynników.

Wpływ hormonów na włosy

Wzrost włosów na głowie jest hamowany przez androgeny, które są hormonami płciowymi. U mężczyzn produkowane są one przez jądra oraz korę nadnerczy, natomiast u kobiet przez korę nadnerczy i jajniki. Nadmiar androgenów u kobiet, czyli tzw. hiperandrogenizm, może powodować nie tylko łysienie typu męskiego (tzw. androgenetyczne), ale także szereg innych zaburzeń, takich jak wykształcanie się męskiej budowy ciała (maskulinizacja), męskiego typu owłosienia (hirsutyzm), a także zaburzenia miesiączkowania, płodności, trądzik czy łojotok. Hormonami, które mają ochronne działanie na włosy są estrogeny, które także są hormonami płciowymi. U kobiet wytwarzane są one w jajnikach. Gdy po menopauzie czynność wydzielnicza jajników ustaje, prowadzi to do niedoboru estrogenów i jednocześnie do względnego nadmiaru androgenów. U mężczyzn estrogeny są w niewielkich ilościach produkowane przez jądra oraz korę nadnerczy.

Najczęstsze przyczyny wypadania włosów i łysienia

Przyczyn nadmiernego wypadania, łysienia lub złego stanu włosów jest bardzo wiele, dlatego szczegółowa diagnostyka wymaga czasu. Utrata włosów może być przejściowa (np. po ciąży lub w wyniku odchudzania się) lub trwała (np. w wyniku łysienia bliznowaciejącego). Może obejmować ograniczoną powierzchnię głowy (np. w łysieniu plackowatym) lub mieć charakter rozlany, jak to jest z reguły w łysieniu androgenowym kobiet. Może mieć wreszcie charakter niebliznowaciejący (najczęściej) lub bliznowaciejący (stosunkowo rzadko).

Badanie fizykalne

Po zebraniu dokładnego wywiadu następuje zbadanie pacjenta. Polega ono na dokładnym obejrzeniu włosów i całej owłosionej skóry głowy (nieuzbrojonym okiem oraz przy pomocy lupy), obmacaniu skóry głowy oraz wykonaniu tzw. testu lekkiego pociągania (ang. pull-test). Test lekkiego pociągania polega na delikatnym pociągnięciu trzech pasemek włosów zawierających po ok. 40–60 łodyg każde, w trzech różnych miejscach na głowie. Jeśli w rękach lekarza zostaje łącznie więcej niż 6 włosów, uznaje się, że test jest dodatni. Pull-test jest niestety niezwykle subiektywnym narzędziem diagnostycznym, ale stanowi prosty sposób potwierdzenia faktu wypadania włosów.  Chorobom włosów bardzo często towarzyszą choroby paznokci oraz skóry (np. liszaj płaski). Dlatego każdemu pacjentowi zgłaszającemu się do gabinetu z problemem wypadania włosów lekarz starannie bada paznokcie i czasami proponuje obejrzenie całego ciała.

Leczenie wypadania włosów

Sposób leczenia wypadania włosów zawsze uzależniony jest od przyczyny, dlatego tak duże znaczenie ma przede wszystkim odpowiednia diagnostyka i postawienie właściwego rozpoznania. W leczeniu telogenowego wypadania włosów przede wszystkim stosuje się leczenie przyczynowe, którym może być np. leczenie niedoczynności tarczycy, reumatoidalnego zapalenia stawów, suplementacja żelaza lub witaminy D3. Możliwości terapeutyczne w łysieniu androgenetycznym obejmują leczenie miejscowe (wcierki), leczenie ogólnosutrojowe (leki), różne postaci mezoterapii, specjalistyczne zabiegi trychologiczne (pielęgnacyjne) oraz przeszczepy włosów.
Z wcierek najpopularniejsze są minoksydyl (w stężeniu 2% lub 5%) oraz Alpicort i Alpicort E. Najczęściej stosowane leki to tzw. antyandrogeny – dla kobiet (np. spironolakton lub octan cyproteronu) oraz inhibitory 5--reduktazy – dla mężczyzn (finasteryd).

Metodą, która zyskuje coraz większe uznanie jest meztoterapia igłowa, mezoterapia osoczem bogatopłytkowym oraz mezoterapia mikroigłowa. Coraz większą popularność i uznanie zyskuje także terapia światłem LED oraz karboksyterapia.
W łysieniu plackowatym możliwe jest zastosowanie immunoterapii, fotochemioterapii (PUVA), psychoterapii, glikokortykosteroidów i leczenia miejscowego (alergeny kontaktowe, sterydy, minoksydyl, cygnolina).

Pielęgnacja włosów

Samodzielna, właściwa pielęgnacja włosów jest ważna nie tylko we wszystkich przypadkach ich wypadania, ale także wtedy, gdy nie mamy z nimi żadnych problemów. Oto kilka najważniejszych wskazówek:

• ogranicz do minimum takie zabiegi, jak trwała ondulacja, nawijanie włosów na wałki, kręcenie, prostowanie oraz tapirowanie – wszystkie one wiążą się z dużym ryzykiem uszkodzenia łodyg
• ogranicz stosowanie lakierów, wosków i żelów do układania włosów – niepotrzebnie obciążają one łodygi i mogą działać niekorzystnie na skórę głowy;
• do mycia, pielęgnacji i stylizacji włosów używaj wysokiej klasy kosmetyków – dodają one fryzurze połysku, elastyczności, objętości i puszystości, sprawiając, że jest ich na głowie „więcej”;
• szampony dobrane do stanu włosów, a po umyciu używaj specjalistycznych odżywek – ułatwiają one rozczesywanie i układanie;
• szampon wylewaj najpierw na mokre dłonie i dopiero nakładaj na zmoczone wcześniej włosy – myj je delikatnie masując opuszkami palców;
• nie używaj do mycia gorącej wody;
• po umyciu pamiętaj o bardzo dokładnym (wręcz przesadnym) spłukaniu piany;
• myj zawsze włosy po pływaniu w basenie lub po kąpieli w morzu;
• po myciu najlepiej najpierw delikatnie odsącz włosy ręcznikiem i dopiero potem rozczesz – włosów nie wolno rozczesywać na siłę;
• jeśli masz taką możliwość, to pozostaw włosy do samodzielnego wyschnięcia lub skorzystaj z suszarki z chłodnym nawiewem – wysokie temperatury są zawsze niekorzystne;
• jeżeli włosy wymagają modelowania suszarką, lokówką lub prostownicą, to zrób to dopiero, gdy będą już prawie suche;
• unikaj kładzenia się spać z mokrymi włosami;
• do czesania najlepiej używaj grzebieni o rzadkich zębach lub szczotek dedykowanych do rozczesywania włosów – nieodpowiednie układanie to jedna z najczęstszych przyczyn uszkodzenia łodyg;
• w miarę możliwości unikaj spinania i splatania włosów w zbyt ciasne warkocze, kucyki i koki – zbyt duże napięcie może powodować zwiększone ich wypadanie;
• staraj się jak najrzadziej dotykać włosów i skóry głowy – drapanie się po głowie może spowodować uszkodzenie skóry i niepotrzebnie ją zanieczyszcza;
• systematycznie podcinaj rozdwajające się końcówki – obcinanie końcówek powoduje, że włosy mniej się elektryzują, łatwiej układają i lepiej wyglądają;
• chroń włosy przed wiatrem, wysoką i niska temperaturą oraz deszczem i śniegiem;
• chroń włosy i skórę głowy przed promieniowaniem UV (chustka, kapelusz) – w szczególności wtedy, gdy są już przerzedzone.
• systematycznie masuj skórę głowy specjalnymi szczotkami do masażu – pozwala to na poprawę krążenia w skórze głowy i stanowi namiastkę masażu limfatycznego.
  

Autor: dr Przemysław Styczeń